«ОҔОҔУН САХАЛЫЫ САҤАРТ»

Күндү төрөппүт!

Билигин үгүс оҕо-ыччат төрөөбүт тылын билбэт кыһалҕата үөскээтэ. Тылы көйгөтүттэҕинэ, омук эстэр суолга үктэнэр. Кимин-тугун, ханнык омугун билбэт киһи силиһэ суох үүнээйи кэриэтэ буоллаҕа. Оннук киһи олох уларыйыытыгар бэлэм буолуо дуо, аныгы үйэ дьалхаанын, үтүөтүн-мөкүтүн тулуйуо дуо.

Онон ийэ тылбыт тыыннаах буоларын туһугар туһуламмыт үлэҕэ кыттыһар – биирдии бэйэбит ытык иэспит.  

Бу 200 саха тылын (100 аат тыл, 50 даҕааһын аат, 50 туохтуур) оҕолорбутугар билиһиннэриэххэ! Ыл да, туһанан киирэн бар. 

ААТ ТЫЛЛАР

Айылҕа көстүүлэрэ: буруо, былыт, долгун, көмнөх, кумах, кустук, күөл, күрдьүк, кытыл, лабаа, мутукча, муус, мыраан, ньургуһун, саҕах, силлиэ, сүүрүк, сэбирдэх, талах, таммах, тиит, туман, туос, уу, үрэх, хаар, хаптаһын, харалдьык, хардаҕас, харыйа, хатыҥ, хатырык, хонуу, чалбах, чох, чөҥөчөк, чыычаах уйата, ыллык,

Ас-үөл: күөрчэх, суорат, уоһах, үүт, чөчөгөй, эт,

Кыыл-көтөр, үөн-көйүүр: ат,  биэ, кынат, ньирэй, кулунчук, оҕус, таба, туйах, тумус, хороон, ынах, чыычаах, элиэ, лыах, ооҕуй оҕус, кымырдаҕас, тигээйи, хомурдуос,

Киһи этэ-сиинэ: агдака, буут, бэгэччэк, бэрбээкэй, көҕүс, ис, кыламан, моой, орой, мурун, сарын, кэтэх, сутурук, сүнньү, сото, суһуох, саас, сүүс, түөс, уллуҥах, тарбах, уос, халтаһа, хары, харах, чанчык, чэчэгэй,

Олох-дьаһах көстүүтэ: өйүө, оһох, дэйбиир, тоһоҕо, кыптыый, күрдьэх, атырдьах, муҥха, куйуур,  ыаҕас, чороон, 

хотон, үктэл, түптэ, балаҕан, ураһа, түннүк, аан, үөлэс, сэргэ, далаһа, күрүө, тиэргэн, дал,

Таҥас-сап: Этэрбэс, сон, үтүлүк, бэргэһэ, моойторук. 

ДАҔААҺЫН ААТТАР

Майгы-сигили: аһыныгас, имигэс, куттас, кыҥкый, өһөс, сэмэй, сэргэх, үтүө, хорсун, эйэҕэс, 

Дьүһүн, хаачыстыба: бүрэ, быһаҕас, быһый, бытаан, дириҥ, иҥэмтиэлээх, киэҥ, кыараҕас, кылабачыгас, кылгас, кыра, кытаанах, кэбирэх, кэрэ, минньигэс, мөдөөт, наҕыл, намыһах, нарын, ньолбуһах, сымнаҕас, толору, тотоойу, төгүрүк, улахан, уһуктаах, уһун, үрдүк, сатыы, суон, сытыы, сыппах, токур, туруору, хаптаҕай, ырыган, ыһыллаҕас, халыҥ, хатыылаах, хараҥа, чаҕылхай, чычаас, эдэр, эмис,

Өҥ-дьүһүн: маҥан, хара, кыһыл, саһархай, үрүҥ, кугас, от күөх, халлаан күөх.

 

 ТУОХТУУРДАР

Хамсааһын: аах, алҕаа, араар, арбай, ботугураа, бөкчөй, бултаа, былдьас, дьиэрэҥкэйдээ, кистээ,  кылый, кэдэй, кэл, миин, махтан, мичээрдээ, ой, олор, охсус, өҥөй, сибигинэй, сос, сот, сүк, сүүр, сыыл, тардыалаа, тоҥсуй, төҥкөй, тыыллаҥнаа, тэп, умус, үөмп, үөрэн, хаамп, ханньай, харбаа, хаһыытаа, хомуй, холбоо, чохчой, чуумпур, чэпчээ, ыт, 

Турук: ай, албыннаа, киһиргээ, киэн тутун, көҥөн, кыҥкыйдаа, кыыһырыс, санаарҕаа, сэҥээр, толкуйдаа, үөр, хомой, эйэлэс.

Албастар, ньымалар манныктар – 

  • Тыллары күннэтэ 3-5 тылтан саҕалаан, сарсыарда эбэтэр киэһэ, аҕыйах мүнүүтэни аттаран, хатылыахха. Утуму быспакка үөрэтэр диэн ситиһии биир төрдө буолар.
  • “Судургуттан – уустукка” диэн ньыманы туһаныахха. Ол аата күн, халлаан, сүүр, олор, сирэй, харах диэн тыллартан уустугурдан, кустук, саҕах, чохчой, кэдэй, бэрбээкэй, сис диэн тылларга аргыый аҕай көһүөххэ сөп.
  • Оҕо дьарыгын тирэх оҥостуохха. Ырыаһыт оҕоҕо дорҕоон, салгын, ырыа, эҕирий, тыҥа, агдака диэн өйдөбүллэр чугас буолуохтара.
  • Эбэтэр тылы туттуллар эйгэтинэн аттарыахха. Сааскы дьыл кэмигэр чалбах, муус чопчу, бадараан, таммах тыллары үөрэтиэххэ, кыһынын күрдьүк, хаар кыырпаҕа, күдэн, чысхаан, сайын барахсан үүннэҕинэ, хатыҥ, хонуу, мутукча, чаҕылҕан, үрэх, собо диэн тыллары таарыччы санатыахха. Тыа сиригэр олорор буоллахха, алаас, үөр сылгы, булгунньах, хардаҕас, куоракка олорор буоллахха, өрүс, түннүк, ыллык, тохтобул, кытыл диэн тыллар дөбөҥнүк өйдөнүөхтэрэ.
  • Дьиҥэр, ханнык да ньыма, албас суох. Сүрэххит хайдах этэринэн табыгастааҕын таайан, хайдах туһанарыҥ көҥүл!      Тылы сайыннарар үлэни учууталга эрэ найылаабакка, оҕолорбутун кытта үөрэ-көтө дьарыктаныахха, сэһэргэһиэххэ, төрөөбүт тылбыт нөҥүө өссө чугасыһыахха. Оҕо төрөөбүт тылынан саҥардаҕына, ийэни-аҕаны, эбэни-эһэни кытта биир эйгэлээх буола түһэр, өйдөһөр, өйөһөр, төрүттэрин, айылҕатын, дойдутун кытта көстүбэт ситиминэн ситимнэнэр.

Хас биирдии саха киһитэ, идэҕиттэн, үлэлиир эйгэҕиттэн тутулуга суох тылы туруулаһар үтүө үлэҕэ кыттыс! Омукпут кэскиллээх, сарсыҥҥылаах буоларыгар эн эмиэ тус кылааккын киллэр!

 

По каким правилам будут продлевать пособия, которые семья уже получает с прошлого года?

Когда закончится срок назначения выплат, которые были назначены до 1 января 2023 года, нужно будет подать новое заявление уже на единое пособие. Исключение – родители детей в возрасте до 3 лет, рожденных до 31 декабря 2022 года.
Родители детей, родившихся до 31 декабря 2022 года включительно, смогут выбирать: оформлять единое пособие или выплаты на детей до 3 лет по старым правилам до достижения ребенком 3-летнего возраста.
Напоминаем, что после введения единого пособия семьи могут выбрать — перейти на единое пособие или сохранить ранее назначенные выплаты до окончания срока их назначения.
Получать одновременно единое пособие и пособие, оформленное по старым правилам, на одного и того же ребенка нельзя.
Обо всех правилах назначения единого пособия в постах:
Основные правила назначения
Какие учитываются доходы
Что такое «правило нулевого дохода»
Как учитывается имущество

#минтруд_разъясняет #единое_пособие

Условия выплаты из маткапитала до 3 лет в 2023 году

  1. До 2023 года выплата из маткапитала до 3 лет назначалась только на второго ребенка. Теперь ее можно получить на любого по счету — в том числе первого, третьего и последующего.
    Постановление Правительства от 01.02.2023 № 133
    Основные условия
    Среднедушевой доход семьи в расчетном периоде не более двух прожиточных минимумов на душу населения в регионе.
    Есть неиспользованный остаток маткапитала.
    Имущество и правило нулевого дохода не учитывается.
    Перечень учитываемых доходов — в п. 25 Правил. Не учитываются доходы из п. 29 Правил.
    Назначение
    Заявление можно подать через Госуслуги или в клиентскую службу СФР.
    При обращении не позднее 3 месяцев с месяца рождения ребенка выплата назначается с месяца рождения. Если позже — с месяца обращения.
    Период — на 12 месяцев, но не позднее 3-летия ребенка.
    Заявление на продление можно подать в последний месяц периода.
    Подать заявление
    Размер
    Один прожиточный  минимум на ребенка в  регионе. Всегда за полный месяц.
    Выплата уменьшает остаток маткапитала.
    Первая выплата после назначения — в течение 5 рабочих дней.
    Потом — 3 числа следующего месяца на счет в банке или до 25 числа по почте.
    Отказ
    В любое время семья может отказаться от выплаты и направить остаток маткапитала на другие цели.
    Сочетание разных выплат
    Одновременно с выплатой из маткапитала на того же ребенка можно получать единое пособие с учетом комплексной оценки нуждаемости.
    Если на первого или третьего ребенка назначена выплата до 3 лет из бюджета, выплата из маткапитала по новым правилам на него не назначается. Одновременно их получать нельзя. Но можно обратиться за единым пособием на этих детей и выплатой до 3 лет из маткапитала по новым правилам.
    Какие выплаты можно получать с единым пособием
    Отмена выплаты из маткапитала при назначении единого пособия

    #маткапитал

«Сахалыы саҥа сарсыҥҥытын саргылыах…»

Билгэ Хаан ыйыгар 10 күнүгэр Саха норуотун тылын, литературатын уонна баай култууратын кэнчээри ыччакка тиэрдэр, тылбыт сайдыытыгар үлэлэһэр дьоммут кыттыылаах бииргэ түмэр Ийэ тыл уонна Олоҥхо декадатынан, «Култуура уонна үөрэҕирии» бырайыак чэрчитинэн «Сахалыы саҥа сарсыҥҥытын саргылыах…» стратегическэй сиэссийэ Н. Харитонов – Чуор аатынан «Кыталык» култуура дыбарыаһыгар буолан ааста.
Биһиги II өрөспүүбүлүкэтээҕи саха тылын, литературатын уонна култууратын учууталларын Ньурба оройуонун делегаттара сиэссийэ бастакы чааһыгар сийиэскэ буолбут тэрээһиннэри билиһиннэрдибит, сырдаттыбыт. Ол курдук аныгы уларыйа турар, глобализация күүскэ киирэр кэмигэр олоҥхону тирэх оҥостон оҕону иитии тула; о5ону төрөөбүт айыл5атыгар сөп түбэһиннэрэн, алтыһыннаран норуот тылынан уус–уран айымньытыгар сыһыаран, дьыл, кэм – кэрдии хаамыытынан салайтаран, ол аата о5ону төрүт үгэскэ олоҕуран иитии — үөрэтии, уһуйуу туһунан; иитэр үөрэтэр бырагыраамаларга  методическай көмө, ыйынньыктар, босуобуйалар, ньымар туһунан.
Сиэссийэ сүрүн чааһыгар бөлөҕүнэн үлэҕэ «Төрүт эйгэни олохтооhун» оскуола иннинээҕи саастаах оҕолорго, оскуола оҕолоругар, төрөппүттэргэ төрүт эйгэни хайдах тэрийэрбитин  санаа атастаһан, кэпсэтэн, ырытан баран,төрөөбүт тылбытын, төрүт култуурабытын оҕолорбутугар иҥэрэргэ маннык үлэлэри ыытыахха диэн сүбэлэстибит:
1. Ийэ тыл дьиэ кэргэҥҥэ олохсуйарын туһугар детсадка кэлиэхтээх оҕолор төрөппүттэрин кытта үлэни оҕо төрүөн инниттэн саҕалаан ыытыахха диэн, онно билигин тэриллэн үлэлии сылдьар консультативно методическай киин төрөппүттэри кытта үлэни күүһүрдүөххэ наада диэн. Ньурба оруойуонугар 2020 сылтан 23 уһуйааммытыгар төрөппүттэргэ оҕону иитэргэ сайыннаррарга методическай, педагогическай, диагностическай көмөлтө сүбэ биэрэр кииннэр, пууннар тэриллэн үлэлии тураллар.
2. Оҕо төрөөбүт төрүт тылынан саҥарарыгар оскуола оҕолорун төрөппүттэрин кытта туhаннаах улэни, күрэстэри ыытарга (“Дьиэ кэргэн төрүт тылынан ааҕыылара”, “Биһик ырыа”, “Аман  Өс” о.д.а.). Бу күрэстэр уһуйааҥҥа, оскуола алын сүһүөх кылаастарыгар ыытыллаллар, орто сүһүөхтэн саҕалаан маннык күрэстэр тэриллибэттэр.
3. Ньурба оройуонугар уһуйааннар үксүлэрэ былааннарын, бырааһынньыктар барылларын нууччалыы суруйаллар. Төрөөбүт тылыгар олоҕурар уһуйааннарга төрүт тылы көмө тыл курдук көрбөккө сүрүн тирэх оҥостон эйгэни тэрийиини, ол курдук программалары, былааннары, мунньахтары, арааһынай тэрээһиннэри, иитии үөрэтии үлэтин быһаарсыытын төрөөбүт тылбытынан ытааһын эрэ буолбакка суруга бичигэ кытта төрөөбүт тылынан буоллун диэн.  Аны куорат иһигэр баар уһуйааннарбыт нууччалыы ааттаахтар.
4. Оҕоҕо ааҕыллар кинигэлэргэ, кинигэ ойуутугар, оҕо оонньуурдарыгар, оонньууларыгар оҕо сааЬыгар сөп түбэһэригэр анал хамыыһыйа проверканы-экспертизаны тэрийиххэ диэн. Уһуйаан, оскуола үлэһиттэрэ үксүн бэйэлэрэ айбыт сахалыы иитэр-үөрэтэр босуобуйаларынан оҕолорун үөрэтэллэр, сайынараллар, уһуйаллар, ол үлэлэрин дьаһайар, түмэр, көмөлөһөр Ньурба үөрэх управлениятыгар ставка көрүллэрэ буоллар.
5. Уһуйааҥҥа, оскуолаҕа саха норуотун кутун сүрүн, үтүө өйүн санаатын иҥэрэр сыалтан култуура үлэһиттэрин эбии үөрэхтээһиҥҥэ, кылаас чаастарга, саха литературатын уруоктарыгар киллэриэххэ диэн. Төрүт култуурабытыгар фольклор араас жанрдарынан, хайысхаларынан оҕолору уһуйарга.
6. Сааскы, сайыҥҥы, күһүҥҥү, кыһыҥҥы оҕолор каникулларын бириэмэлэригэрэр оҕолор лааҕырдарыгар култуура үлэһиттэрин кытта култуурнай арааһынай хайысхалаах экспедициялары: фольклор, олонхо, түмэл, тыйаатыр, киинэ уо.д.а. тэрийэргэ.
7. Оҕоҕо аналлаах сахалыы тыллаах контеннары оҥоруу уонна хайысхаларын элбэтиэххэ, платформаҕа туттар бары элэмиэннэрэ эмиэ сахалыы тылынан буоллар диэн биир санааҕа кэлбиппит.
Бу эппит этиилэрбит олоххо киирэллэрин баҕарыаҕыҥ.
«Култуура уонна үөрэҕирии» бырайыак чэрчитинэн «Сахалыы саҥа сарсыҥҥытын саргылыах…» оройуоннааҕы стратегическэй сиэссийэни тэрийбит Ньурба оройуонун култуура департаменыгар, Н. Харитонов – Чуор аатынан «Кыталык» култуура дыбарыаһыгар, сиэссийэ үлэтигэр көхтөөхтүк кыттыбыт дьоннорбутугар барҕа махталбытын тириэрдэбит.

Кириллина Е.В., Ньурба оройуонун үөрэҕирии управлениятын оскуола иннинээҕи үөрэх отделын салайааччыта

Кыра саастаах оҕону сайыннарар биирдиилээн дьарыгырыы былаана

Кыра саастаах оҕону сайыннарар  биирдиилээн дьарыгырыы былаана

Скачать (DOCX, 24KB)

Годовой план отдела дошкольного образования Нюрбинского района

Годовой план отдела дошкольного образования Нюрбинского района

Скачать (DOCX, 25KB)

План мероприятий отдела дошкольного образования к Году методического новаторства

План мероприятий отдела дошкольного образования к Году методического новаторства

Скачать (DOCX, 20KB)

План мероприятий к Году чтения отдела дошкольного образования Нюрбинского района

План мероприятий к Году чтения отдела дошкольного образования Нюрбинского района

Скачать (DOCX, 13KB)